Trzy pokolenia rodu Branickich przebywały w Białymstoku przez ponad 100 lata. Wszystko zaczęło się w drugiej połowie XVII wieku, a dokładnie 1660 od roku od ślubu marszałka nadwornego korony Jana Klemensa Branickiego z Aleksandrą, córką Stefana Czarneckiego, która w posagu dostała dobra białostockie z zamkiem Wiesiołowskich. W owym czasie, Białystok był wsią położoną na skraju puszczy. Stefan Mikołaj Branicki, syn i spadkobierca zamku przekształcił go w barokową rezydencję. Kolejnych, największych zmian dokonał trzeci i ostatni właściciel z rodu Branickich, hetman Jan Klemens Branicki, a właściwie Jan Kazimierz. Swoje drugie imię nadane na chrzcie zamienił na imię dziadka. Był to ostatni potomek Branickich w linii męskiej. Zmarł w 1771 roku. Ślady bytności Branickich w Białymstoku są widoczne do dziś.
Co takiego zyskał Białystok dzięki Branickim?
Jedną z niematerialnych pamiątek jest uzyskanie w 1692 roku praw miejskich. Ówczesnym właścicielem majątku był Stefan Mikołaj.
Zespół pałacowo- parkowy
Największym i jednocześnie najbardziej okazałym zabytkiem Białegostoku jest pałac Branickich, przykład wspaniałej rezydencji magnackiej, w której za czasów życia hetmana Jana Klemensa Branickiego gościli znamienici goście: Król August II mocny, August III Sas, Stanisław August Poniatowski. pałac stał na szlaku Warszawa – Grodno i stanowił dobre miejsce na odpoczynek w podróży. Nazywany jest Wersalem Podlasia. Ogrody należą do jednych z najpiękniejszych nie tylko w Polsce, ale i w Europie.
Więcej zdjęć i wiadomości o pałacu znajdziecie we wpisie: Pałac i ogrody Branickich – podlaski Wersal.
Pałacyk Gościnny
Budynek powstał w latach 1766-1771 i według projektu pełnić miał rolę tak zwanego „domu dla przyjemności”. Niestety projektu nie dokończono. Obecnie mieści się tu Urząd Stanu Cywilnego. Znajduje się przy ulicy Jana Kilińskiego 6.
Kościół Wiesiołowskich pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, zwany starym kościołem farnym
W skład Zespołu Katedralnego Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny wchodzi najstarszy zabytek Białegostoku. Jest to późnorenesansowy kościółek Wiesiołowskich, ten mniejszy, biały, przy którym wznosi się strzelista, neogotycka katedra z początków XX wieku. W mniejszym kościółku umieszczono serce Stefana Mikołaja i Jana Klemensa. W podziemiach spoczęła wdowa po hetmanie, Izabela z Poniatowskich, siostra Augusta Poniatowskiego. Kościoły stoją przy ulicy Kościelnej 2.
W bliskim sąsiedztwie pałacu znajduje się jeszcze kilka budynków ufundowanych przez Jana Klemensa Branickiego. Wszystkie mieszczą się przy ulicy Rynek Kościuszki.
Dawna Austeria
Murowana kamienica z 1753 roku była miejscem zamieszkania rodziny tapicerów pracujących na potrzeby dworu Branickich. Stoi na zbiegu ulic Rynek Kościuszki i Sienkiewicza. Podczas wojny uległa zniszczeniom. Odbudowano ją w 1946 roku. Obecnie w budynku znajduje się restauracja.
Zbrojownia
Przy ulicy Rynek Kościuszki 4 stoi barokowo-klasycystyczna budowla. Powstała w połowie XVIII wieku. Przechowywano w niej sprzęt strażacki i wojenne insygnia. Od 1960 do 2018 roku mieściło się tu Archiwum Państwowe. Od listopada 2018 roku swoje miejsce znalazła tu Galeria Śledzińskich.
Klasztor Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paolo
Mieści się na przeciwko zbrojowni, przy ulicy Rynek Kościuszki 5. Powstanie klasztoru datuje się na lata 1768-1769. Rolą Szarytek – sióstr zakonnych, sprowadzonych przez hetmana do Białegostoku, była opieka nad chorymi i biednymi dziećmi. Obecnie w zabytkowej budowli mieści się niepubliczne przedszkole prowadzone przez siostry.
Ratusz
Wybudowano go w latach 1745-1761. Mimo nazwy nie pełnił roli administracyjnej. Był miejscem, w którym rozwijał się handel. Budynek rozebrali sowieci, zrekonstruowano go w latach 1953-1958. Mieści się przy ulicy rynek Kościuszki 10. Obecnie jest siedzibą Muzeum Podlaskiego z galerią obrazów. Więcej o galerii można przeczytać we wpisie: Muzea w Białymstoku, darmowy wstęp nie tylko w Noc Muzeów.
Nieco dalej znajdziecie jeszcze jedną budowlę pamiętającą czasy świetności rodu Branickich.
Prawosławna Cerkiew pod wezwaniem św. Marii Magdaleny
Jan Klemens Branicki ufundował ją w 1758 roku jako katolicką kaplicę przydrożną pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. Jest to jedna z najstarszych budowli sakralnych Białegostoku, które zachowały się do czasów współczesnych. Znajduje się ona na terenie parku centralnego. W ręce prawosławnych wyznawców przeszła w drugiej połowie XIX wieku. Oddalona jest od pałacu nieco dalej bo około 1,5 km.
Patrząc tylko na kilka budynków, które pokazują dawną świetność Białegostoku, można sobie wyobrazić jaki ogrom prac miał miejsce na terenie miasta za czasów panowania Jana Klemensa Branickiego. Zachęcam do wizyty w Muzeum Historii, gdzie przedstawiona jest makieta prezentująca wygląd miasta, które pozostawił po sobie jego właściciel, ostatni z rodu Branickich.
To nie jedyne ślady Branickich na Podlasiu, no może już nie w samym Białymstoku, ale w bliskim sąsiedztwie stoi jeszcze jeden. W Choroszczy oddalonej 15 km od pałacu, hetman pobudował swoja letnią rezydencję, ale o tym innym razem.
Białystok to jedno z moich ulubionych miast, a w Choroszczy mam nawet dalszą rodzinę. A miałaś czas na skosztowanie babki ziemniaczanej?
W Białymstoku mieszka moja córka, to bywam tam wielokrotnie. A co do babki ziemniaczanej, jest popularna też na Kurpiach pod nazwą rejbak. Łomża położona jest miedzy Podlasiem a Kurpiami, to i to danie jest często obecne na naszych stołach.